Knotsgek Klimaat - Frans-Jan W. Parmentier

Klassekampen, 26 februari 2021
Sneeuw op de Akropolis kondigt geen nieuwe ijstijd aan.
Knotsgek Klimaat
Je kan je klok er gelijk op zetten: Zodra het ergens flink vriest, zoals laatst -27,5 graden in Hemsedal, midden in Noorwegen, ontwaken de klimaatsceptici uit hun winterslaap. In dit geval was het niemand minder dan de vicevoorzitter van het parlement, Morten Wold, die de vorst op Facebook als bewijs aanvoerde dat het wel mee zou vallen met de opwarming van de aarde. Een drogreden natuurlijk, want er zijn geen serieuze klimaatwetenschappers die de winter al naar de geschiedenisboeken hebben verwezen. Dat het koud is in een skigebied, zoals Hemsedal, is natuurlijk ook geen nieuws.
En toch: het was ook koud op andere, minder gebruikelijke plekken. In Texas, waarvan men zegt dat alles er sowieso groter is, zakte de temperatuur tot bijna 20 graden onder nul. Gasleidingen bevroren en waterleidingen sprongen kapot. Elektriciteitscentrales waren onvoorbereid op de lage temperaturen, waardoor verspreid over de deelstaat stroomstoringen plaatsvonden. Miljoenen Texanen zaten hierdoor zonder stroom, water en warmte. Tientallen mensen verloren hun leven, direct door de kou of door koolstofmonoxidevergiftiging na wanhopige pogingen om warm te blijven.
Sneeuw daalde neer in Athene in februari, inclusief de Akropolis. Dit soort kou-uitbraken hebben wellicht iets te maken met het warmer worden van het poolgebied.
In Europa was het niet veel warmer: in Spanje viel de sneeuw met bakken uit de lucht, in Athene lag de Akropolis erbij als een arctische ruïne, en in Amsterdam werd er voor het eerst in een decennium met volle lust op de grachten geschaatst. Als je niet beter zou weten, zou je denken dat er een nieuwe ijstijd was aangebroken.
Maar deze week zagen we het andere uiterste: In Nederland zat men alweer in de zon te picknicken, in Noord-Duitsland werden er records gebroken met temperaturen boven de 20 graden, en in Texas smolt de sneeuw nadat het kwik snel opliep tot wel 25 graden. Zelfs in Hemsedal is het in de tussentijd gaan dooien. Wat is hier allemaal aan de hand? Is het weer gek geworden? Hoe kan het eerst extreem koud, en direct daarna tientallen graden warmer?
Voor een mogelijke oorzaak moeten we kijken naar het poolgebied. Want terwijl het koude weer in Europa en de VS heerste, was het in het poolgebied juist ongebruikelijk warm. Het zee-ijs is zelfs zo dun geworden dat een commercieel schip vorige week, voor het eerst in deze tijd van het jaar, de Noordoost route kon voltooien. Ironisch genoeg gaat het hier om een LNG-tanker die van China naar het Jamal-schiereiland voer om aardgas op te halen, en daarmee het smelten van het zee-ijs alleen maar versnelt. En dat gaat al zo hard: ten noorden van Spitsbergen is op dit moment vrijwel geen zee-ijs te vinden.
Het verdwijnen van miljoenen vierkante kilometers aan zee-ijs is een van de hoofdredenen waarom het poolgebied ruim twee keer sneller opwarmt dan de rest van de wereld. Zee-ijs reflecteert het meeste zonlicht terwijl de open oceaan juist veel zonlicht opneemt en daardoor opwarmt. Door meer open water en een warmere oceaan, lopen de temperaturen hoger op dan vroeger.
Dit soort uitbraken van koude, arctische lucht zijn niet nieuw
Als het poolgebied warmer wordt, dan vermindert dit het temperatuurverschil met de tropen. Dit temperatuurverschil is een van de drijfveren achter de straalstroom, de sterke wind die zich hoog in de atmosfeer bevindt, op de cruisehoogte van vliegtuigen. Wanneer de straalstroom sterk is, en een relatief recht west-oost patroon aanhoudt, blijft de koude arctische lucht gevangen in het poolgebied. Dat was een jaar geleden het geval toen het in het poolgebied ijskoud was en we in Europa een milde winter hadden.
De gedachte is dat als het temperatuurverschil tussen de tropen en het poolgebied minder wordt door klimaatverandering, dat we een zwakkere straalstroom krijgen die van noord naar zuid gaat zwabberen in een golfachtige beweging. Dan kunnen er "uitbraken" van koude lucht naar het zuiden zijn, zoals in Texas. Aan de andere kant van die golfbeweging wordt juist veel warme lucht naar het Noorden geblazen en lopen temperaturen flink op. Wanneer zo'n weersysteem naar het oosten doorschuift, kan je een plotse overgang van extreem koud naar extreem warm weer krijgen.
Echter, niet alle wetenschappers zijn ervan overtuigd dat een warmer poolgebied tot meer extreem winterweer leidt. Een studie in Nature Climate Change liet vorig jaar zien dat klimaatmodellen en metingen geen eenduidig antwoord geven over de onderliggende oorzaak.
Dit soort uitbraken van koude, arctische lucht zijn namelijk niet nieuw – ze kwamen altijd al voor. Tien jaar geleden leidde een winterstorm ook tot stroomuitval in Texas. In 1989 was er zelfs een uitbraak van koude arctische lucht die in omvang en sterkte vrijwel identiek was aan die van deze maand. Doordat dit soort situaties niet vaak voorkomen, is men er slecht op voorbereidt. Dat leidt tot desastreuze gevolgen die uiteraard het nieuws halen. Maar die zeldzaamheid maakt het ook lastig om uit te vinden of dit fenomeen toeneemt. Er is simpelweg te veel statistische ruis.
Met andere woorden: er is meer tijd en meer onderzoek nodig om vast te kunnen stellen of klimaatverandering het extreme weer van deze winter heeft veroorzaakt. Het is mogelijk, maar het kan ook de grilligheid van het weer zijn. Het is in ieder geval duidelijk dat koude winters nog steeds mogelijk zijn, zelfs in een warmer wordende wereld. Ook in Hemsedal.
Deze tekst verscheen oorspronkelijk in Klassekampen op 26 februari 2021