Optimist? Jazeker - Frans-Jan W. Parmentier

Klassekampen, 9 oktober 2020
Minder steenkool en een lagere CO₂-uitstoot: Een glimps dat verandering op weg is?
Optimist? Jazeker
2020 is een rotjaar waarin er niets goeds lijkt te gaan in de wereld. De pandemie, de chaos van Donald Trump en bovenop dat alles: klimaatverandering die steeds erger wordt. De afgelopen zomer was de warmste ooit gemeten aan onze kant van de planeet. Australië, Californië en Siberië werden door immense bosbranden geteisterd, en het huidige orkaanseizoen is hard op weg naar een absoluut record, met tot nu toe al 25 stormen. Door al dit onheil is het moeilijk om nog lichtpuntjes te zien, te kunnen geloven dat het ooit nog goed komt. Toch ga ik een poging wagen.
Om te beginnen: de uitstoot van CO₂ zal omlaaggaan dit jaar, iets wat maar twee keer eerder is voorgekomen in de afgelopen 25 jaar. Dat komt natuurlijk door de coronacrisis maar er zijn ook tekenen dat er een structurele verandering aan zit te komen. Eén daarvan is dat het einde eindelijk in zicht is voor steenkool, de meest vervuilende van de drie fossiele brandstoffen (steenkool, olie en gas).
Onlangs verklaarde China's president Xi Jinping dat het land binnen 40 jaar klimaatneutraal zal worden. Hier een vrouw in Beijing met een mondmasker tegen de smog.
Dit jaar werden er wereldwijd meer op steenkool gestookte elektriciteitscentrales gesloten dan geopend. Met name in de EU en het VK. De EU heeft klimaat als speerpunt van zijn beleid gemaakt, en in het VK kondigde Boris Johnson deze week aan dat alle huishoudens in dat land vanaf 2030 hun stroom uit windenergie op zee moeten krijgen.
Zelfs in de VS verdwijnt steenkool, ondanks dat Trump zijn kiezers iets anders beloofde. Sinds 2007 is de CO₂-uitstoot hiervan gehalveerd, en vorig jaar ging die met 15 procent omlaag. Dit is mogelijk door ouderwets kapitalisme: zon- en windenergie zijn nu goedkoper dan stroom van steenkoolcentrales. Hierdoor daalt de CO₂-uitstoot in de VS al jaren, en ligt die nu nog maar vlak boven het niveau uit 1990.
Maar de echt laatste nagel in de steenkoolkist kwam twee weken geleden, op de jaarlijkse vergadering van de VN. Onverwacht verkondigde Xi Jinping daar aan dat China binnen 40 jaar klimaatneutraal ging worden, waarbij de uitstoot binnen dit decennium zal pieken. China is de grootste verbruiker van steenkool in de wereld, en het land is verantwoordelijk voor bijna 30% van de globale CO₂-uitstoot. Als China groots inzet op schone energie, dan heeft dit de potentie om een echte "game changer" te worden. De impuls die zij aan hernieuwbare energie kunnen geven betekent dat olie en gas op den duur eraan moeten geloven.
Sterker nog, het zou wel eens kunnen dat aardolie al op zijn retour is. BP bracht onlangs een rapport uit dat liet zien dat bij een "business-as-usual"-scenario het olieverbruik na de coronacrisis weliswaar eerst weer omhoog zal gaan, maar dat deze niet meer het niveau van 2019 zal bereiken en over vijf jaar zal gaan dalen. Met andere woorden: de oliepiek is misschien al geweest. Toch verrassend nieuws van een oliebedrijf dat vorig jaar nog verwachtte dat dit pas over zo'n 15 jaar zou gebeuren. Bovendien verwachtten ze dat de olievraag, bij succesvol klimaatbeleid, binnen 20 jaar gehalveerd kan zijn. De tekenen aan de wand moeten duideljk zijn voor elke oliemaatschappij die zich nu nog rijk rekent door nieuwe oliebronnen op te sporen en aan te boren.
de tekenen aan de wand moeten duidelijk zijn voor de oliemaatschappijen
Aardgas is helaas nog wel een zorgenkindje. Oliemaatschappijen hebben dit – met succes – verkocht als een transitiebrandstof naar een schonere toekomst, omdat er minder CO₂ bij vrijkomt als het verbrand wordt. Maar aardgas is gewoon hetzelfde als methaan, een broeikasgas dat 25 keer sterker is dan CO₂. Oude, lekkende infrastructuur is een groot probleem, waarbij methaan direct in de atmosfeer kan komen. Het mag duidelijk zijn: een transitiebrandstof is het niet, maar simpelweg hetzelfde fossiele probleem in een ander jasje.
De hamvraag is natuurlijk of al deze veranderingen snel genoeg gaan om onder 1,5 of 2 graden opwarming te blijven. Zo ver zijn we helaas nog niet. Xi Jinping's aankondiging, hoe belangrijk ook, had geen enkel detail over hoe dit doel bereikt moet worden. Bovendien mogen de emissies van hem de komende jaren nog steeds verder stijgen. De uitstoot in de EU en de VS gaat wel omlaag, maar alleen mondjesmaat, terwijl we vanaf nu reducties nodig hebben die gelijk staan aan wat de coronacrisis veroorzaakte – elk jaar. Deze week werd bekend dat, zonder nieuwe maatregelen, Noorwegen zijn emissies met slechts 21 procent verminderd zal hebben van 1990 tot 2030, terwijl de doelstelling minstens 50 procent is. Opeens moet ik denken aan de Titanic: Toen de ijsberg gespot werd, probeerde men nog weg te sturen, maar het schip bleek te log en de ramp onvermijdbaar.
Je begrijpt: het is moeilijk om een column te schrijven met alleen maar goed nieuws over het klimaat. Toch ben ik een optimist – zoals de Nederlandse historicus Johan Huizinga die in de jaren dertig definieerde: "Optimist noem ik niet hem, die bij de dreigendste teekenen van verval en bederf luchthartig uitroept: kom, het is zoo erg niet! het komt alles wel op zijn pootjes terecht! Optimist noem ik hem, die, ook waar een weg tot beter nauwelijks zichtbaar is, toch de hoop niet laat varen."
Deze tekst verscheen oorspronkelijk in Klassekampen op 9 oktober 2020