Zonden in de zomerzon - Frans-Jan W. Parmentier

Klassekampen, 18 mei 2018
Blijven we vanaf nu allemaal thuis? Of kunnen we onze CO₂ slimmer uitgeven?
Zonden in de zomerzon
Op vakantie gaan is slecht voor het milieu, aldus een studie die vorige week in Nature Climate Change verscheen. Deze toonde aan dat toerisme verantwoordelijk is voor 8% van de wereldwijde uitstoot van CO₂. Grofweg twee keer zo hoog als eerdere schattingen. Dit verschil komt met name doordat, in tegenstelling tot eerder onderzoek, niet alleen de klimaatimpact van de reis zelf was bepaald, maar ook die van de aanvoer van eten en drinken en de aanleg en het onderhoud van hotels en vliegvelden. Kortom: moeten we, om het milieu te redden, verre bestemmingen uit ons hoofd zetten en voortaan met de trein naar een camping in Frankrijk gaan?
Nu valt aan het getal van 8% wel iets af te dingen, want het is een schatting. Voor 100 van de 160 landen die onderzocht werden waren geen goede getallen beschikbaar, en die moesten afgeleid worden uit andere bronnen. Ook werden zakenreizigers meegenomen in de berekening omdat die niet apart werden bijgehouden in de gebruikte definitie van een "toerist" van de VN. Volgens de onderzoekers, echter, zijn privéreizen het merendeel van alle reizen wereldwijd, dus zou dit geen grote fout betekenen. Maar of toerisme precies 8% van de wereldwijde uitstoot uitmaakt, is dus nog niet zo zeker.
Wat het onderzoek wel duidelijk maakt is dat vorige studies de klimaatimpact van toerisme te laag inschatten – en dat Noren een buitengewoon hoge bijdrage aan die impact hebben, omdat die veel geld hebben en veel reizen. Bovendien neemt het internationale toerisme flink toe, met zo’n 4% per jaar. Als het aandeel in de globale CO₂-uitstoot nu geen 8% is, dan zal die dat ongetwijfeld in de toekomst wel zijn – mits we maatregelen nemen.
Steden zoals Barcelona ontvangen zoveel toeristen dat het bijna onmogelijk is om er nog te wonen.
Zelf vlieg ik ook wel eens, en het zit mij dwars dat het zo slecht voor het milieu is. Toen ik laatst naar Nederland vloog om mijn familie te bezoeken, bood KLM mij aan om de uitstoot van mijn vlucht te compenseren. Dat geld investeren ze dan b.v. in schonere kooktoestellen in Afrika. Normaal doe ik dit niet, want het voelt toch een beetje als een aflaat kopen voor mijn CO₂-zonden. Dit soort programma’s zijn vaak ondoorzichtig en het blijft onduidelijk of ze echt werken. Voor de verandering besloot ik het deze keer wel de 2 euro te betalen, in het kader van “baadt het niet, dan schaadt het niet”. Maar volgens de eigen cijfers van de vliegtuigmaatschappij kiest slechts 1 op de 535 passagiers for deze optie. Een druppel op een gloeiende plaat.
Bovendien heet toerisme een veel bredere impact op het milieu en klimaat dan alleen CO₂-uitstoot. Cruiseschepen, bijvoorbeeld, stoten grote hoeveelheden roet uit. Wanneer dat met de wind wordt meegevoerd en op sneeuw, gletsjers of zeeijs belandt, smelten deze eerder. Zelf als deze schepen zich ver houden van ongerepte natuur, en slechts bewoonde gebieden aandoen, is het niet veel beter. De uitstoot van cruiseschepen is nauwelijks gereguleerd, waardoor ze ongestoord de luchtvervuiling verhogen in de steden die ze aandoen. En naast roet stoten die schepen ook duizenden mensen uit. Combineer dat met wat per dag in steden als Barcelona en Venetië komt aanvliegen en het is duidelijk dat onhoudbare situaties ontstaan. Deze steden beginnen meer op pretparken te lijken dan op een plek waar mensen wonen. Ook in Noorwegen zien we deze problemen: in Flåm, in Longyearbyen en bij Preikestolen zie je door de toeristen het fjord niet meer.
In Flåm en Longyearbyen zie je door de toeristen het fjord niet meer
Nou wil ik hier niet gaan preken dat op vakantie gaan vanaf nu taboe is. In tegendeel. Vakantie is een tijd van het jaar waar we even onze alledaagse stress achter ons kunnen laten, en andere culturen kunnen leren kennen. Een breder wereldbeeld en begrip voor elkaar maakt onze samenleving beter, ook als dat ten koste gaat van wat CO₂-uitstoot.
Maar ook daar is een balans te vinden. Met een retourtje Oslo-New York stoot je genoeg CO₂ uit om drie vierkante meter zeeijs te doen smelten. Dat schept een bepaalde verantwoordelijkheid. Er is een groot verschil tussen een weekendje weg om met een jetlag te gaan shoppen in Manhattan, of een rondreis door de VS van een paar weken waarbij je leert dat het land toch een stuk genuanceerder en meer divers is dan je op tv ziet. Geef je CO₂ wijs uit.
Die wijsheid kan overigens wel breder gelden. Ja, vliegen is slecht voor het klimaat – maar als je alleen op vakantie op je CO₂-uitstoot let en verder elke andere dag van het jaar met een benzine-verslindende auto in de file staat, dan help je het klimaat ook geen stap verder.
Met oogkleppen op naar het klimaatprobleem kijken werkt niet. Het kan leiden tot symboolpolitiek. Een lampje uit doen op "Earth Day", een dagje in het jaar zwerfafval opruimen, of één vlucht minder: het klimaatprobleem lossen we er niet mee op. Een breed gedragen besef onder de bevolking dat er iets moet veranderen, vertaalt in een progressief milieubeleid van de regering kan dat wel oplossen. Iets om over na te denken, op de camping.
Deze tekst verscheen oorspronkelijk in Klassekampen op 18 mei 2018