Goed nieuws voor het klimaat? - Frans-Jan W. Parmentier

Klassekampen, 3 april 2020
Het is maar de vraag of alles deze keer anders wordt.
Goed nieuws voor het klimaat?
Terwijl de helft van de wereld binnen zit en wacht tot de pandemie voorbij is, daalt de vervuilende invloed van de mens. Van Beijing in het Oosten tot Los Angeles in het Westen verdween de luchtvervuiling verdween, China's CO₂-uitstoot daalde met 25% en het aantal vliegbewegingen in de wereld is gehalveerd. Je zou je zo langzaam aan kunnen afvragen: is het coronavirus een zegen voor het klimaat?
Een dodelijk virus op de wereld loslaten is uiteraard een idiote manier om de mensheid van zichzelf te redden. En toch – omdat alles zo onzeker is en de vooruitzichten onheilspellend, zou het fijn zijn als er iets positiefs uit deze situatie zou voorkomen. Als een schrale troost. Dan zou alle ellende niet voor niets zijn geweest.
Om te beginnen met de luchtvervuiling. Die is in China zo erg dat die jaarlijks meer dan een miljoen levens eist, waaronder veel ouderen. Noorse onderzoekers schatten onlangs dat als de lucht een jaar lang schoner zou blijven, het aantal doden 5 tot 10 procent lager zou uitvallen: 50,000 tot 100,000 mensenlevens.
Deze vermindering in luchtvervuiling heeft ook een effect op de opwarming van de aarde. Luchtvervuiling bestaat voor een groot deel uit aerosolen, kleine deeltjes in de lucht die een koelend effect kunnen hebben door zonlicht te reflecteren en de vorming van wolken te beïnvloeden. Het is dus mogelijk dat het lokaal warmer wordt wanneer de luchtvervuiling wegvalt. Nu de lucht in China, Europa en de VS daadwerkelijk schoner wordt, is dit een uitgelezen kans om de invloed van aerosolen op ons klimaat preciezer te bepalen. Dat kan tot nieuwe inzichten leiden om het klimaatprobleem beter te doorgronden en aan te pakken.
De coronacrisis dwingt ons tot een meer milieuvriendelijke levensstijl, maar het is naïef om te denken dat we hierna de auto laten staan. Hier een lege Autobahn.
Ook de global CO₂-emissies gaan omlaag. Voor het laatst gebeurde dat tijdens de globale financiële crisis maar de vreugde was van korte duur. Na een jaar stegen de emissies alweer, zelfs harder dan daarvoor. Een uitgelezen kans om het klimaatprobleem aan te pakken glipte aan ons voorbij.
Op dit moment laten satellietbeelden van China zien dat de luchtvervuiling alweer naar zijn oude niveau aan het oplopen is. De Chinese fabrieken draaien op overtoeren om de verloren omzet goed te maken. De olie-industrie op zijn beurt, wil zo snel mogelijk terug naar business-as-usual – en krijgt steunpakketten er op toe. Het is dus maar de vraag of het deze keer anders uitpakt.
Met wat goede wil kunnen we wat voortekenen zien dat er nu een keerpunt bereikt is: Zowel in het bedrijfsleven als het onderwijs is men massaal overgestapt op videoconferenties. In plaats van ’s ochtends in de file te staan, werkt men nu vanaf de ontbijttafel. In plaats van het vliegtuig te pakken voor een vergadering van een halve dag, zitten zakenmannen in pak in hun woonkamer (maar misschien zonder broek aan). Dit scheelt niet alleen tijd, maar ook bakken met CO₂ omdat auto’s en vliegtuigen in garages en op vliegvelden blijven staan.
Een jaar na de financiële crisis was de uitstoot weer op weg omhoog
Maar ik betwijfel oprecht of hier ook maar iets van zal beklijven. Zelf nam ik onlangs deel in een online workshop, omdat de fysieke bijeenkomst in Göteborg afgelast was. Door de vele onbekende gezichten bleef het gesprek wat zakelijk – en ik hoop dat, ondanks alles, dat we in het najaar alsnog in persoon kunnen ontmoeten om een goede samenwerking op te bouwen. De beste ideeën ontstaan in losse gesprekken, niet in grote anonieme vergaderingen. Thuisquarantaine onderstreept het grote belang van menselijk contact – niet dat we wel met wat minder toe kunnen.
Theoretisch gezien blijft het mogelijk dat de coronacrisis als een eye-opener werkt, waardoor mensen blijvend hun gedrag gaan veranderen. Maar dat hierna het merendeel van de bevolking opeens een milieuvriendelijke levensstijl eropna gaat houden, lijkt me onwaarschijnlijk. Om een voorbeeld te noemen, direct gerelateerd aan de virusuitbraak: ik denk dat veel mannen gewoon weer stoppen met het wassen van hun handen na het plassen zodra deze crisis voorbij is. Als ze daar überhaupt al mee begonnen waren.
De verwachting dat een pandemie uit zichzelf de wereld beter kan maken is een naïeve gedachte. In de VS is de EPA per direct gestopt met het controleren van vervuilende industrieën. De lage olieprijs en restricties vanwege het virus legt menig wind en zonne-energieproject stil, investeringen in het openbaar vervoer staan onder druk omdat inkomsten verdampt zijn en de VN heeft zijn jaarlijkse klimaattop uitgesteld naar 2021. Grimmiger: het Ifema conferentiecentrum in Madrid, waar afgelopen December nog de jaarlijkse klimaattop van de VN gehouden werd, dient nu als noodhospitaal.
De coronacrisis laat zien dat de mensheid in staat is tot een collectieve inzet van ongekende proporties om een existentiële bedreiging te lijf te gaan. Diezelfde inzet hebben we nodig om ook het klimaatprobleem de wereld uit te helpen.
Deze tekst verscheen oorspronkelijk in Klassekampen op 3 april 2020