Methaanmysteries - Frans-Jan W. Parmentier

Klassekampen, 6 januari 2017
Is het de mens of is het de natuur die de groeiende methaanuitstoot veroorzaakt?
Methaanmysteries
Als het over klimaat gaat, gaat het vaak over het breken van records. Wereldwijd was 2016 het warmste jaar ooit gemeten. Niet eerder was er zo weinig zeeijs in het poolgebied vastgesteld als deze winter. En de concentratie van CO₂ in de atmosfeer is in meer dan 800.000 jaar niet zo hoog geweest als nu.
Maar er is ook nog een ander broeikasgas dat tot recordhoogte is gestegen: methaan. Een gas dat een 28 keer sterker opwarmingsvermogen heeft dan CO₂, maar wiens stijging in de atmosfeer minder aandacht krijgt. Dat is onverdiend, want veel is nog onduidelijk over hoe die toename zich precies ontwikkelt.
De toename van methaan in de atmosfeer begon namelijk in de jaren ’80 af te remmen, terwijl CO₂ nog steeds flink toenam. Sterker nog, na de val van de Sovietunie zijn er jaren geweest waarin de concentratie van methaan afnam! Dat was ongekend goed klimaatnieuws. Helaas duurde dat niet lang. In de afgelopen tien jaar neemt de hoeveelheid methaan in de atmosfeer weer toe, en in de laatste jaren zelfs behoorlijk rap. Maar waar komt al dat methaan vandaan? Is het de mens of is het de natuur?
Rijstvelden, die permanent onder water staan, zorgen voor een groot deel van de menselijke uitstoot van methaan. Hier in Yunnan, China.
Om de recente ommekeer in de methaanconcentratie te begrijpen, en om dit probleem op te kunnen lossen, moeten we eerst weten hoeveel en waar dit broeikasgas uitgestoten wordt. “The Global Carbon Project”, een groep wetenschappers waar ik onderdeel van uitmaak, heeft dit in December in een publicatie uiteengezet.
Zo stoten wij het niet alleen uit door het gebruik van fossiele brandstoffen, maar de landbouw en veeteelt dragen ook veel bij. Koeien hebben relatief veel methaan in hun adem (groter probleem dan wat er bij hen achter uitkomt!), en rijstvelden die permanent onder water staan zijn ook een grote bron. Bosbranden en vuilnisbelten dragen verder bij aan de menselijke uitstoot van methaan.
Onze eigen bijdrage denken we redelijk goed te begrijpen. Maar veel onzekerheid over de recente toename in de methaanconcentratie komt door een gebrek aan kennis van natuurlijke bronnen. Deze maken ongeveer 40% van het geheel uit, en de allergrootste natuurlijke uitstoot van methaan komt uit moerassen, veengebieden en andere draslanden.
De reden dat deze natuurgebieden zo’n belangrijke rol spelen komt doordat ze zo nat zijn. In een droge bodem wordt oud plantenmateriaal snel afgebroken en weer omgezet in CO₂, maar de microben die dit doen hebben daarbij zuurstof nodig. In een bodem die onder water staat is geen zuurstof aanwezig, de snelle afbraak van plantenresten stopt, en plantenmateriaal hoopt zich op. Een klein deel van dat plantenmateriaal kan nog wel door andere microben afgebroken worden, en hier komt methaan bij vrij.
Deze methaanproducerende microben werken harder bij hogere temperaturen, en dit kan een verklaring zijn voor de recente toename van methaan in de atmosfeer. De wereld wordt door ons toedoen warmer, dus dan zou er ook meer methaan geproduceerd moeten worden, toch? Maar zo simpel is het niet.
Het poolgebied kan nog voor verrassingen zorgen
Geen ander gebied in de wereld warmt zo snel op als het noordpoolgebied. Combineer dat met het ontdooien van oud plantenmateriaal in oeroude permafrost, en het is duidelijk dat er ideale condities ontstaan voor een toename van methaan. Toch hebben we gek genoeg nog geen grote toenames uit het hoge Noorden kunnen vaststellen. Het is mogelijk dat het poolgebied op veel plekken juist droger is geworden door het ontdooien van de permafrost. Maar zeker weten doen we dat niet, want het verlies van zeeijs heeft een grote invloed op de neerslag en temperatuurtoename. Bovendien is er grote onduidelijkheid over hoe dit zich verder zal ontwikkelen. Door die onzekerheden kan het poolgebied nog voor verrassingen zorgen.
Een andere, vaak genoemde verrassing zijn de zogenaamde gashydraten – grote voorraden methaan gevangen in een ijsstructuur – die onder hoge druk en lage temperaturen in de bodem van de oceaan voorkomen. Deze zouden kunnen destabiliseren door het opwarmen van het poolgebied. Vooralsnog houden ze zich echter rustig. Onderzoek van NILU heeft aangetoond dat het methaan dat langs de kust van Spitsbergen van de zeebodem ontsnapt de atmosfeer niet bereikt, het lost op in het oceaanwater. Tegelijkertijd zijn eerdere schattingen over grote hoeveelheden methaan uit de Oost-Siberische Zee door verschillende recente studies flink naar beneden bijgesteld.
Nee, in een studie van afgelopen September wees een groep wetenschappers naar heel andere oorzaken. Nattere omstandigheden en hogere temperaturen hebben in de tropen een toename in de uitstoot mogelijk gemaakt, niet all van moerassen, maar ook rijstvelden. En al bleek de fossiele brandstofindustrie dit keer niet de grootste boosdoener, kunnen we het door onze rijstconsumptie dus toch nog zelf gedaan hebben.
Deze tekst verscheen oorspronkelijk in Klassekampen op 6 januari 2017